Bağlaç Olan DE Ve Ek Olan DE Nasıl Yazılır?
Türkçede iki tür de bulunuyor. Bunlardan bir tanesi bağlaç olan yani ayrı yazılan de, diğeri ise ek olan yani bitişik yazılan de’dir. Bu durumda sende nasıl yazılır? Sorusuna yanıt bulmak için öncelikle bağlaçlara ve eklere detaylıca bakmak gerekiyor.
Bağlaçlar
Bağlaçlar genel tanımıyla 2 sözcüğün birbirine bağlanmasına, birbiri ile ilişki kurmasına yarayan sözcüklerdir. Bağlaçlar kendi başlarına cümle içerisinde herhangi bir anlam ifade etmezler.
Ancak ve ancak iki sözcüğün birleşimi ile birlikte anlam kazanırlar. Aynı zamanda bağlaçların birçoğu cümle başında da kullanılamazlar. Bağlaçlar ek almış ya da yalın halde olarak bulunabilirler.
Örnekler:
Sen de geleceksin değil mi?
Ben 20 yaşındayım, sen de benim yaşımdasın.
Türkçedeki Bağlaçlar
Türkçede belirli sayıda bağlaç bulunuyor. Aynı zamanda bağlaçlar sözcükler gibi sınırsız değildir. Tüm dillerde sınırlı sayıda bağlaç vardır. Bu bağlaçlar şunlardır:
- DE
- Kİ
- Ancak
- Çünkü
- Veya
- İle
- Ama
- Eğer
- Halbuki
- ve
Bu bağlaçların haricinde aynı zamanda ‘hem…hem, hiç değilse, ise, meğer, lakin, ne…ne, öyle ki, yahut’ gibi bağlaçlar da diğer bağlaçlara göre az kullanılsa da kullanımı olan bağlaçlar arasındadır.
Bağlaç Türleri
Bağlaçların kendi arasında da bir çok türü bulunmakta. Bu türlerden ilki yalın bağlaçlardır. Yalın bağlaçlar yanlarına hiçbir ek almamış, kök halinde bulunan bağlaçlardır. Örnek olarak ‘ve’, ‘ama’ gibi bağlaçlar yanlarında hiç bir ek olmadan kök halinde bulunan yalın bağlaçlardır. Bir diğer bağlaç türü bileşik bağlaçlardır. Bu bağlaçlar 2 sözcüğün bir araya gelip birleşmesi sonucunda oluşmuş bağlaçlardır. Örnek olarak ‘öyleyse’, ‘sanki’ gibi bağlaçlar verilebilir. Diğer bir bağlaç türü ise türemiş bağlaçlardır. Bu bağlaçlar isim yada fiil kökenli sözcüklerden türemiş bağlaçlardır. Örneğin ‘anlaşılan’ ve ‘gerçekten’ sözcükleri Türkçede en çok kullanılan bağlaçlardan birer tanesidir.
Ekler
Ekler sözcüklerin köküne gelerek sözcüklerde anlamsal değişiklik oluşturan küçük sözcük parçaları olarak tanımlanabilir. Ekler 2 türden oluşuyor. bunlardan ilki çekim ekleri diğeri ise yapım ekleridir.
Örnekler:
Bu kitap sende var mı?
Sende de, bende de iki tane var.
Çekim Ekleri
Sözcüğün anlamında herhangi bir değişiklik meydana getirmeyen, sözcüğün anlamına katkı sağlayan eklerdir. Yani sözcük hakkında daha fazla bilgi verilmesine katkıda bulunurlar. Örneğin ‘-lar, -de’ ekleri Türkçede en sık kullanılan çekim ekleridir. Sözcüğün sonuna gelen ‘-lar’ eki, sözcüğün anlamına çoğulluk anlamı katar. Sona gelen ‘-de’ eki ise bulunma, içerisinde olma anlamı katıyor. Örnek cümle üzerinden bakacak olursak ‘Ali okulda uyudu’ cümlesinde okul sözcüğünün yanında kullanılan -da eki okulun içerisinde olma anlamı katmakta.
Yapım ekleri
Yapım ekleri sözcüğün anlamında tamamıyla değişiklik yapan, sözcüğü olduğu anlam ile bağlantılı ancak başka bir birime gönderimde bulunan hale getiriyor. Türkçede en sık kullanılan yapım ekleri ‘-lük’ ve ‘-cı’ ekleridir.
Örneğin ‘gözlük’ sözcüğünde ‘-lük’ yapım eki sözcüğün anlamını gözden değiştirmiş farklı bir sözcük oluşturmuştur. Aynı şekilde ‘arabacı’ sözcüğünde ‘-cı’ yapım ekinin gelmesi ile birlikte sözcük artık araba anlamından araba satan kişi anlamına gelmiş durumda. Yani görüldüğü üzere yapım ekleri sözcüğün anlamını değiştiriyor ve yeni bir sözcük oluşmasını sağlıyor.
‘De’ Sözcüğü Bitişik Mi Yazılır Ayrı Mı Yazılır?
Türkçede iki adet ‘de’ bulunuyor. Bağlaçların tamamı ayrı yazılmalı. Bu durumda bağlan olan de ayrı ek olan de bitişik yazılır. Ancak bunu ayırt etmek her zaman kolay olmayabiliyor. Ayırt etmenin en kolay yolu ‘de’ sözcüğünü cümleden çıkarıldığında eğer anlam bozuluyorsa ‘de’ orada ektir.
Ancak anlamda bir değişiklik meydana gelmiyor ise ‘de’ orada bağlaç olarak bulunuyor demektir. Örnek üzerinden inceleyecek olursak ‘Ali okulda uyudu’ cümlesindeki ‘de’yi çıkardığımızda ‘Ali okul uyudu’ oluyor. Baktığımızda cümlenin bozuk olması ‘de’nin ek olduğunu ve bitişik yazılması gerektiğini gösteriyor. Ancak ‘Ali de geldi’ cümlesinden ‘de’yi çıkardığımızda Ali geldi cümlesinin hala düzgün olduğunu görüyoruz. Bu da buradaki ‘de’nin bağlaç olduğunu ve ayrı yazılması gerektiğini gösteriyor.
